मराठी म्हणी व त्यांचे अर्थ

म्हणी आणि वाक्प्रचार वापरून आपण आपले विचार प्रभावी पणे मांडु शकतो, अर्थात समोरच्याला सुद्धा त्यांचे अर्थ माहित असतील तर. त्यामुळे ह्या म्हणींचा अभ्यास करून जाणीवपूर्वक वापर करायाला शिका मित्रांनो.

एखाद्या म्हणीचा अर्थ किंवा संदर्भ हवा असल्यास टिप्पणी टाका.

आतापर्यंत आपण खालील म्हणी शिकलो:
-------------------------------------------------

झाकली मूठ सव्वा लाखाची

अर्थ:   आपले ज्ञान किंवा संपत्ती याबद्दल फार वाच्यता न केल्यास लोक आपल्याकडे संभावित श्रीमंत किंवा ज्ञानी म्हणून बघतात. म्हणून  फार बोलून आपली वस्तुस्थिती उघड करून घेऊ नये.

🌼

नावडतीचे मीठ अळणी

अर्थ:   ह्या म्हणीचा शाब्दिक अर्थ हा सासु आणि सुन  ह्या नात्यावर योजिलेला आहे. नावडत्या सुनेने कितीही चांगले काम केले तरी सासु त्यात खोट काढणारच. लाक्षणिक अर्थात, आपल्याला आवडत नसलेल्या व्यक्तीचे चांगले काम देखील आपल्याला सहज मान्य होत नाही वं त्यामुळे आपण त्यात काही ना काही दोष शोधण्याचा प्रयत्न करतो.

🌼

कानामागून आली आणि तिखट झाली

अर्थ:  एखाद्याने नंतर येऊन आणि कमी अनुभव असुनही वरचढ कामगिरी करून पुढे निघून जाणे.

ह्या म्हणीचा शाब्दिक अर्थ हा सासू आणि सून  ह्या नात्यावर योजिलेला आहे. सून घरात आल्यानंतर ज्याप्रमाणे हळुहळु आपली चुणूक दाखवत कारभार आपल्या हातात घेते आणि सासुला वरचढ होऊन बसते.  त्याचप्रमाणे एखादी व्यक्ती घरी किंवा कामाच्या ठिकाणी आपल्यापेक्षा नंतर येऊन आणि कमी अनुभवी असुनही आपल्यापेक्षा वरचढ कामगिरी करून पुढे निघून जाते.

🌼

घरचे झाले थोडे आणि व्याह्याने धाडले घोडे

अर्थ:   आपलीच बरीच कामे पडली असतांना दुसऱ्याने काम सांगणे या परिस्थितीत हि म्हण वापरतात.

शाब्दिक अर्थात, कुटुंबाचे पोट भरायचे वांदे असतांना व्याह्याने भेट म्हणुन पाठवलेला घोडा हि एक आफत होऊन बसते कारण आता त्याच्या चारापाण्याची पण व्यवस्था लावावी लागणार.

🌼

गावचा राजा गावात बळी, परगावी गाढवे वळी 

अर्थ:   जिथे आपला अधिकार चालतो तिथेच आपली मर्जी चालते किंवा बडेजाव चालतो. इतर ठिकाणी आपल्याला कोणी विचारत देखील नाही.

याचं एक उदाहरण म्हणजे गावाहुन शहरात कामाला आलेला माणुस इकडे हमाली का करेना पण जेंव्हा गावी जातो तेंव्हा मात्र साहेबाची मिजास आणतो आणि लोकसुद्धा त्याच्याकडे आदराने बघतात.

🌼

असेल तेंव्हा दिवाळी नसेल तेंव्हा शिमगा

अर्थ:   जवळ पैसा असतांना मागचा पुढचा विचार न करता तो पैसा चैनीत उधळायचा आणि मग पैसा संपला कि हाल अपेष्टा सहन करत बसावयाचे अशा वर्तनास हि म्हण वापरतात.

🌼

उंदराला मांजर साक्ष

अर्थ:   भोळ्या मनुष्यास फसविण्यासाठी लुच्चा माणुस काही काळ त्याच्या मर्जीप्रमाणे वागुन विश्वास संपादन करतो म्हणजे मग आपले काम काढुन घेण्यास सोपे जाते. परंतु आपल्या संकटसमयी शत्रूचे सहाय्य घेणे हे परिणामी नाशाचे कारण ठरू शकते.

🌼

अति रागा भीक मागा

अर्थ:   ज्याला अतोनात राग येतो किंवा ज्याचा राग अनावर असतो त्याला पुढे भीक मागण्याची पाळी येते. इथे भीक म्हणजे याचना समजावी, ती कशाही साठी असु शकते.

🌼

दे रे हरी पलंगावरी

अर्थ:   काही लोकांना काहीच श्रम नं करता आपल्याला सगळं मिळावं असं वाटत असतं. कर्म नं करता फळाची आशा बाळगणे.

🌼

आंधणातले रडतात आणि सुपातले हसतात

अर्थ: तांदुळ जेंव्हा सुपात पाखडले जातात तेंव्हा आनंदाने उड्या मारतात पण मग तेच जेंव्हा शिजायला आंधणात जातात तेंव्हा रडतात. तसेच मनुष्याचा आयुष्यात स्थित्यंतरे येत असतात. जी आज सुखात आहे त्यांना उद्या दु:खाची स्थिती येणे हे सृष्टी नियमाला अनुसरून आहे.

🌼

अचाट खाणे अन मसणात जाणे

अर्थ: कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक केल्यास परिणाम नुकसान दायक असतात.

🌼

शिंक्याचे तुटले बोक्याचे पिकले

अर्थ: कोण्या माणसाची वस्तु\जिन्नस त्याला भोगायला न मिळता अकल्पितपणे काही श्रम न करता दुसऱ्याला भोगायला मिळणे.

🌼

कावीळ झालेल्याला सगळे जग पिवळे

अर्थ: पूर्वग्रहदूषित किंवा स्वत: वाईट प्रवृत्ती असलेल्या माणसांना सगळीकडे दोषच दिसत असतात.

🌼

नळी फुंकली सोनारे, इकडुन तिकडे गेले वारे

अर्थ: सांगितलेल्या गोष्टी किंवा सुचना या कानाने ऐकून त्या कानाने सोडून देणे.
अशा लोकांना वारंवार सुचना करूनही त्याकडे दुर्लक्ष करून त्यांना हवं तेच करतात.

🌼

गाढवापुढे वाचली गीता, कालचा गोंधळ बरा होता

अर्थ: मुर्ख माणसाला कितीही समजावुन सांगितले तरी त्याचे मुर्खतेचे आचरण बदलत नाही.

🌼

पाटलाचं घोडं महाराला भूषण

ज्याची वस्तू आहे त्याच्यापेक्षा इतरांनाच त्या वस्तूचे कौतुक वाटणे या अर्थाने ही म्हण वापरली जाते. पुर्वीच्या काळी पाटलाकडे वेगवेगळ्या कामांंसाठी नोकरगडी असायचे. त्यातच प्राणी सांभाळायला, फिरवायला महार लोक असायचे. तर पाटलापेक्षा त्या घोड्याचे कौतुक महारालाच जास्त अश्या लौकिकार्थाने हि म्हण वापरली जाते.

🌼

राजा उदार झाला आणि भोपळा काढून दिला

अर्थ: खूप मदत करतो आहे असा आव आणून अगदी क्षुल्लक किंवा काहीही मदत न करणे.

खरे तर एखादा राजा जेव्हां उदार होऊन बक्षीस देतो तेव्हां तो अंगावरील एखादे आभूषण किंवा भरपुर सोन्याच्या मोहरा वगैरे देतो असे आपण कथा कहाण्यामधून ऐकले आहे पण जेव्हां एखादा राजा खुश होऊन भोपळा भेट देतो, ज्याला काहीच किंमत नसते, अशा प्रसंगावर बेतलेली ही म्हण आहे.

🌼

म्हातारी मेल्याचे दुःख नाही पण काळ सोकावतो

अर्थ: एका घटनेने झालेल्या दोन तोट्यांविषयी बोलतांना ही म्हण वापरतात. ज्यातील दुसरा तोटा किंवा नुकसान हे इतके मोठे असते की त्यापुढे पहिल्याचं काहीच वाटत नाही.

नुसतीच म्हातारी मेली असती तर त्याचे फार दु:ख झाले असते. पण आता काळ सोकावतोय(एखाद्या गोष्टीची चटक लागणे) म्हटल्यावर आपल्या जीवावर बेतायची पाळी आली आहे. 

🌼

तळे राखी तो पाणी चाखी 

अर्थ: जो माणूस एखाद्या गोष्टीची जबाबदारी पत्त्करतो तो त्यापासून स्वत:चा फायदा करून घेणारच

उदाहरणार्थ: शेतात आपण पिकाची नासाडी टाळण्यासाठी जो सोकारी(राखणदार) ठेवतो. त्या सोकाऱ्याने स्वत:साठी शेतातले पीक-पाणी वापरणे.

🌼